Να ελπίζετε στο αναπάντεχο

απόσπασμα από συνέντευξη του Γάλλου κοινωνιολόγου και φιλόσοφου Εντγκάρ Μορέν

- Η κρίση στην Ελλάδα πιστεύετε ότι είναι εσωτερική υπόθεση της χώρας ή ότι αποτελεί μέρος της γενικότερης κρίσης που διέρχεται το δυτικό οικονομικό μοντέλο;

«Κατ’ αρχάς πρόκειται για μια κρίση της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία στην Ελλάδα έχει πάρει σοβαρές διαστάσεις. Έπειτα, τα μέτρα που πρότειναν το ΔΝΤ και οι άλλες δυνάμεις είναι τα κλασικά μέτρα σύμφωνα με τα οποία ο λαός καλείται να πληρώσει τα σπασμένα, ενώ οι τράπεζες πάντα τη γλιτώνουν. Η Ελλάδα υποφέρει ιδιαίτερα από τις λεγόμενες “αγορές”, οι οποίες παλαιότερα ήταν ένας τομέας με νόμους και κανόνες, με ανταγωνισμό και ως εκ τούτου σωστές τιμές. Σήμερα όμως αυτό που ονομάζουμε “αγορές” δεν είναι παρά κερδοσκόποι που μεταβιβάζουν τηλεφωνικώς τεράστια ποσά από τη μία χώρα στην άλλη, επωφελούμενοι από τον οικονομικό φιλελευθερισμό και οι οποίοι είναι ικανοί να καταστρέψουν μια χώρα. Και τα κράτη υπακούουν! Είναι απίστευτο πώς δεν έχουμε βρει ακόμη τα μέσα να σταματήσουμε αυτή την ξέφρενη κερδοσκοπία. Πόσω μάλλον που σήμερα τα ποσά αυτά δεν μεταβιβάζονται καν από traders, αλλά από υπολογιστές. Και το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα είναι πολύ μικρή χώρα για να υιοθετήσει μόνη της μια εναλλακτική πολιτική. Αυτό είναι κάτι το οποίο θα μπορούσε να γίνει σε επίπεδο ευρωπαϊκό».

- Ποια είναι αυτή η εναλλακτική πολιτική;

«Είναι αυτή που βρίσκουμε έξω από τα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα, όπως η ονομαζόμενη Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στη Γαλλία. Είναι το δίκαιο εμπόριο που ευνοεί τους μικρούς παραγωγούς καφέ ή κακάο της Λατινικής Αμερικής. Είναι τα δίκτυα απευθείας πώλησης φρούτων και λαχανικών από τους καλλιεργητές στους κατοίκους των πόλεων- κάτι που άρχισε στην Ιαπωνία και τώρα υπάρχει και στο Παρίσι. Είναι η ανάπτυξη της αγροκτηματικής και της βιολογικής γεωργίας που θα συμβάλει στον περιορισμό της βιομηχανοποιημένης γεωργίας. Είναι η ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας και των πηγών ανανεώσιμης ενέργειας που θα μπορέσουν να δώσουν ώθηση στην οικονομία. Πρόκειται για κοινωνικοοικονομικά μέτρα τα οποία μπορούν να επιτύχουν την αποδυνάμωση του καπιταλισμού. Η παραδοσιακή πολιτική δεν προσφέρει εναλλακτική. Μιλάνε για ανάπτυξη. Μα μπορούμε να έχουμε ανάπτυξη όταν μειώνονται οι μισθοί και οι άνθρωποι χάνουν τη δουλειά τους; Πώς θα καταναλώσουν; Όλα αυτά είναι εντελώς παράλογα, αλλά ο ψευδορασιοναλισμός των “ειδικών” δεν βλέπει τη δυστυχία των ανθρώπων. Δεν βλέπει ότι κάποια στιγμή οι άνθρωποι θα επαναστατήσουν. Το παρόν σύστημα το μόνο που έχει να προτείνει είναι αυτός ο αχαλίνωτος νεολιμπεραλισμός, ενώ η ψευδοεναλλακτική της σοσιαλιστικής οικονομίας σοβιετικού τύπου δεν υπάρχει πια. Οπότε δίκιο έχουν οι άνθρωποι που είναι απελπισμένοι. Πρέπει να ακολουθήσουμε το νέο μοντέλο της πολλαπλής οικονομίας που μόλις σας περιέγραψα, στο πλαίσιο του οποίου θα αναπτυχθούν πολλά οικονομικά σχήματα που προοδευτικά θα αποδυναμώσουν τον καπιταλισμό. Όσο για τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, θα δείτε ότι θα υποστούν αποσυνθέσεις και ανασυνθέσεις. Πάντως το κίνημα αυτό έχει ήδη αρχίσει και θα δούμε πώς θα εξελιχθεί».

- Ίσως οι χώρες του Νότου να αποτελέσουν παράδειγμα…

«Σίγουρα. Ο Νότος δεν έχει ιδιαίτερα μαθήματα να λάβει από τον Βορρά. Ο βόρειος τρόπος σκέψης βασίζεται στον υπολογισμό, στην αποδοτικότητα και στην παραγωγικότητα που βλέπουν μόνο την πιο επιφανειακή πλευρά της ανθρώπινης πραγματικότητας. Στον Νότο έχουν διατηρήσει την έννοια της ποιότητας ζωής. Έχουν διατηρήσει την έννοια της αλληλεγγύης και της φιλοξενίας που εμείς έχουμε χάσει. Έχουν διατηρήσει την επαφή τους με τη φύση που εμείς προσπαθούμε με κόπο να ξαναβρούμε μέσα από την οικολογία. Εγώ είμαι υπέρ μιας συμβίωσης των πολιτισμών και η συμβολή του Νότου σε αυτό είναι πολύ σημαντική. Κάθε κουλτούρα έχει αδύνατα σημεία, έχει ψευδαισθήσεις, αλλά έχει και αλήθειες και τη δική της ποιότητα ζωής. Η ψευδαίσθηση της δυτικής κουλτούρας είναι ο μύθος της προόδου. Πιστέψαμε ότι θα γινόμασταν ευτυχισμένοι με τη συσσώρευση υλικών αγαθών. Η σημερινή κρίση οφείλεται στην κακώς εννοούμενη δυτικοποίηση των κοινωνιών, η οποία δημιουργεί νησίδες πλούτου αλλά και τεράστιες ζώνες φτώχειας».

- Είναι απίθανο να βρεθεί κάποια λύση;

«Η λύση δεν μπορεί παρά να είναι απίθανη. Πάρτε για παράδειγμα την αρχαία Αθήνα, την οποία κανονικά οι Πέρσες θα έκαναν μια μπουκιά. Τους αποκρούει μια φορά με τη Σπάρτη στις Θερμοπύλες. Αυτοί ξανάρχονται, την καταλαμβάνουν, την καίνε, την καταστρέφουν, όμως χάρη στον Θεμιστοκλή καταστρέφεται ο στόλος τους στη Σαλαμίνα. Αποτέλεσμα; Τριάντα χρόνια μετά, στην πόλη αυτή γεννιέται η Δημοκρατία, για να διασχίσει τους αιώνες και να φθάσει σήμερα ως εμάς και να τη θέλουν όλοι οι λαοί, και οι Κινέζοι και οι Άραβες… Γι’ αυτό λέω πάντα: “Να περιμένετε το αναπάντεχο”».

- Είναι το τυχαίο και το αναγκαίο του Ηράκλειτου…

«Ακριβώς. Τα πάντα είναι καρπός της τύχης και της ανάγκης. Το τυχαίο, για παράδειγμα, είναι ένας νέος Τυνήσιος που αυτοπυρπολείται. Τη στιγμή όμως εκείνη η πράξη του προκαλεί μια επανάσταση που εκφράζει μια ανάγκη του τυνήσιου λαού. Όταν η τύχη συναντά την ανάγκη, γεννιούνται καινούργια πράγματα».

«Όσο πιο κοντά η καταστροφή τόσο μεγαλύτερη η συνειδητοποίησή μας»

- Ποια είναι σήμερα η ανάγκη της ανθρωπότητας;

«Να ξεπεράσει το στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Η σημερινή κρίση οφείλεται στο ότι η ανθρωπότητα δεν καταφέρνει να είναι  ανθρωπότητα. Πρέπει να ξεπεράσει τη σημερινή κατάσταση που απειλεί τη βιόσφαιρα με καταστροφή, που απειλεί τον άνθρωπο με πυρηνικούς πολέμους και με όλο και πιο αιματηρούς φανατισμούς. Πρέπει να καταπολεμήσει τα τέρατα του θρησκευτικού φανατισμού και του οικονομικού καπιταλισμού, και να αλλάξει πορεία. Η αλλαγή αυτή είναι η ανάγκη».