Σάββατο 9 Απριλίου 2011

Ο Αστικός Πολιτισμός των Οθωμανών

άρθρο της εφημερίδος 'Ελευθεροτυπία' της 20/3/2011

ΤΗΝ ΩΡΑ που οι ελληνικές κοινότητες διαμόρφωναν την πνευματική και καλλιτεχνική ταυτότητά τους, οι Οθωμανοί φρόντιζαν να αναδεικνύουν και να επιβάλλουν τη δική τους ταυτότητα μέσα από στοιχεία πολιτισμού.

Η έκδοση του υπουργείου Πολιτισμού «Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» (1998) προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σημειώνοντας μεταξύ άλλων: «Οι μουσουλμάνοι του ελλαδικού χώρου ανέπτυξαν πλούσια πνευματική ζωή, η οποία παραμένει σχεδόν ανεξερεύνητη και οπωσδήποτε άγνωστη στο ευρύ κοινό». Ωστόσο, τελευταία αρχίζει να συστηματοποιείται η μελέτη της οθωμανικής αρχιτεκτονικής και, βέβαια, η προστασία της μέσα από την ελληνική νομοθεσία.
Ο οθωμανικός πολιτισμός είναι «πολιτισμός της πόλης», εκεί δηλαδή όπου διέμεναν τα πιο πλούσια στρώματα της κοινωνίας. Και επί το πλείστον, κινούνταν γύρω από τη θρησκεία. Γι' αυτό και ο «εξοθωμανισμός» του αστικού χώρου ήταν βασικό μέλημα και το βλέπουμε μέσα από την κατασκευή τζαμιών ή τη μετατροπή ορθόδοξων ναών σε τζαμιά, καθώς και την ανέγερση άλλων δημόσιων κτιρίων όπως μεντρεσέδες, ιμαρέτια (μαγειρεία και χώροι εστίασης και συσσιτίων), χαμάρ, μπεζεστένια (σκεπαστές αγορές), χάνια αλλά και οικήματα για τους ανώτερους αξιωματούχους. Και βέβαια τεκέδες, που ήταν οι χώροι των δερβίσικων ταγμάτων.
Σπουδαίος, όμως, ήταν ο ρόλος του θεσμού των «βακουφιών», ένας μείζων θεσμός πρόνοιας και καθοριστικός στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου που συνίσταται στη διηνεκή παραχώρηση των προσόδων κάποιου πόρου για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Δηλαδή ένας ευκατάστατος πολίτης αφιερώνει ένα ακίνητο της ιδιοκτησίας του για τη χρηματοδότηση κάποιου ευαγούς ιδρύματος. Σε αυτόν τον θεσμό ανήκαν τζαμιά, ιεροδιδασκαλεία, λουτρά, νοσοκομεία, κρήνες, γέφυρες, ακόμα και ορθόδοξα μοναστήρια.
Την ίδια στιγμή στους μουσουλμάνους του ελλαδικού χώρου ανθούσε η λογοτεχνική παραγωγή, στους κύκλους όμως των ανώτερων στρωμάτων των πόλεων. Σύμφωνα με την έκδοση του ΥΠΠΟΤ, «υπάρχουν μαρτυρίες για βιβλιοθήκες σε τεκέδες και ιδιωτικές κατοικίες, ενώ πόλεις όπως τα Γιαννιτσά, η Λάρισα, το Ναύπλιο και τα Χανιά διακρίθηκαν για τους ποιητές τους». Ιδιαίτερα σημειώνεται μια ειδική κατηγορία λογοτεχνικών κειμένων με το όνομα «aljamiado», δηλαδή κείμενα γραμμένα στο αραβικό αλφάβητο, αλλά ενίοτε και στο ελληνικό, και προέρχονται κυρίως από ελληνόφωνους μουσουλμάνους της Ηπείρου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου